FILMRECENSIE
“Waar is God in dit alles?”
| Titel | Timbuktu |
| Productie | Sylvie Pialat; Les Films du Worso |
| Distributeur | Cineart |
| Regie | Abderrahmane Sissako |
| Genre | Drama |
| Jaar | 2014 |
| Speelduur | 96 minuten |
| Taal | Frans, Arabisch, Tamasheq, Bambara, Songhay, Engels; Nederlandse ondertiteling |
| Website | www.trigon-film.org |
| Te koop via bol.com | |
Trailer van Timbuktu.
De Imam in Timbuktu zit in zijn moskee tegenover de mannen met geweren. Hij vraagt zich af waarom de mannen met schoenen aan en met geweer om de hals de moskee binnenkomen. “Dit is niet de manier om het huis van God te betreden”, zegt hij. “Wij zijn hier voor de Jihad” en “wij passen de wet van de Profeet toe”, antwoorden de mannen met geweren. Antwoorden die telkens weer de revue passeren als de lokale bevolking van Timbuktu vragen zet bij hun acties. Antwoorden die gedurende de film steeds betekenislozer voelen.
De film Timbuktu, winnaar van vele prijzen, genomineerd voor de Oscar Beste Buitenlandse film en een Gouden Palm, brengt het dagelijks leven in beeld in de door jihadisten bezette woestijnstad. Regisseur Abderrahmane Sissako, geboren in Mauritanië en opgegroeid in Mali, besloot tot maken van deze film na het lezen van een nieuwsbericht uit Noord-Mali in 2012, dat melding maakte van een jong stel met kinderen, die door jihadisten waren gestenigd omdat zij niet getrouwd waren.
In Timbuktu staat de hoofdpersoon Kidane centraal, die ook met de rechtbanken van de jihadisten in aanraking komt, en wel naar aanleiding van een ruzie met een visser. Regisseur Sissako laat ons zien hoe het leven ondanks de bezetting gewoon verder gaat, maar toont ook het alledaagse verzet van de lokale bevolking tegen de opgelegde regels van de nieuwe heersers. Daarbij weet hij de rust te bewaren in een film over het beladen onderwerp terrorisme en zet hij aan tot nadenken over de mens achter de ‘terrorist’.
Opstand en internationale actie
Noord-Mali, een gebied ongeveer twee keer zo groot als Duitsland, is dun bevolkt en wordt maar minimaal bestuurd door de Malinese staat. Een deel van de Toearegs is sinds de onafhankelijkheid van Mali diverse malen in opstand gekomen voor een onafhankelijke staat, Azawad. Die opstand wordt deels gedreven door de, hoewel prachtige, ook moeilijke omstandigheden in (Noord-) Mali en de door de Toearegs ervaren marginalisatie door de regering in Bamako.
Mede door gebruik te maken van deze omstandigheden en door de rebellie van de Toearegs over te nemen, wisten jihadisten controle te verkrijgen over belangrijke steden in het gebied, waaronder Timbuktu. Die stad werd in 2012 tijdelijk overgenomen door Ansar Dine, één van de jihadistische groeperingen in Noord-Mali, die haar versie van de Sharia aan de bevolking oplegde.
De opmars van de jihadisten leidde in januari 2013 tot de Franse interventie Serval. Deze interventie slaagde erin de jihadistische groepen gedeeltelijk terug te dringen. In de respons is overigens nog te weinig aandacht voor het aanpakken van de onderliggende factoren die steun voor en participatie in gewelddadig extremisme faciliteren. Slecht bestuur, interne conflicten tussen en binnen gemeenschappen in Noord-Mali en een gebrek aan sociaal-economische mogelijkheden voor jonge mensen maken het alternatief dat de jihadisten bieden aantrekkelijk. Religie kan ook een factor zijn, hoewel veel mensen in Mali terrorisme beschrijven als ‘criminaliteit’ met een ‘religieus masker’.
Hoewel Timbuktu op den duur bevrijd is, is veiligheid in Noord-Mali vandaag de dag nog verre van vanzelfsprekend. Dat komt o.a. door gebrek aan goed bestuur, inclusief basisvoorzieningen, wantrouwen jegens de staat en elkaar en crimineel geweld. De aanwezige VN-vredesmissie (MINUSMA) moet de Malinese staat ondersteunen in het stabiliseren van het Noorden en ook bij het verzoeningsproces tussen de verschillende gewapende groepen én de regering.
Timbuktu is een confrontatie met de subtiele menselijke aspecten van een conflictsituatie
De onderhandelingen hebben tot een vredesakkoord geleid, dat inmiddels door diverse partijen is ondertekend. Belangrijke jihadistische groepen mochten echter niet deelnemen aan de gesprekken omdat zij op internationale terroristenlijsten staan. Voor veel Malinese burgers waren de onderhandelingen bovendien een ver-van-hun-bed-show, die geen rekening hielden met lokale zorgen. Ondertussen is de situatie ‘op de grond’ verre van stabiel: de afgelopen maanden werden gekenmerkt door vele confrontaties tussen de diverse gewapende groepen onderling en met het Malinese leger. MINUSMA zelf is ook meermalen door jihadistische groepen aangevallen.
Tegenstrijdige realiteit
In 2012 kregen de bewoners van Timbuktu te maken met vele goddelijke verboden. De film laat echter zien dat de bevolking, en ook de jihadisten zelf, weinig overtuigd zijn van de verkondigde ‘ideologie’. Illustratief voor deze bizarre realiteit in een bezet Timbuktu zijn onder andere de scenes waarin lokale jongens, zónder bal, een potje voetbal spelen (écht voetballen was immers verboden), de dialogen waarin de strijders zelf over hun favoriete voetballers praten en beelden van hun rokende leider Abdelkrim.
Hiermee laat Sissako zien dat de situaties, gecreëerd door de jihadisten zelf, ook voor hen soms vervreemdend zijn. Als kijker kom je dan ook met vraagtekens uit de film. Waarom hebben jongeren zich bij deze groepen aangesloten? Wie zijn deze mannen met geweren die verkondigen dat ze komen voor de Jihad? Wat is hun verhaal? Reageerde iedereen in het Noorden van Mali kritisch op deze mannen, of was er ook steun voor de ‘goddelijke orde’ die zij trachtten op te leggen?
De film Timbuktu analyseert de situatie niet, hij laat de situatie zien, met al haar mysteries. Juist door het gebrek aan ‘analyse’ kunnen we de mens bekijken die een rol speelt in dit complexe geheel. Hierdoor komt subtiel menselijk gedrag onder de aandacht, van opportunisme tot verzet.
Na deze film wil je méér zien, meer weten, meer begrijpen. Dat is niet aan deze film, dat is aan ons, maatschappelijke organisaties, academici en anderen in en buiten Mali om te onderzoeken. Veel weten we al, maar veel nog niet. De film Timbuktu is een confrontatie met de subtiele menselijke aspecten van een conflictsituatie zoals die in Mali. Deze worden in analyses vaak over het hoofd gezien en zijn misschien wel het moeilijkst te begrijpen.
De rubriek Filmrecensie staat onder redactie van Pamela Kalkman.
