Internationale Spectator 4 – 2015 (jrg. 69) – Item 20 van 20

FILMRECENSIE

Filmrecensie

Agnes Koppelman
Titel Virunga
Productie Orlando von Einsiedel, Joanna Natasegara, Jon Drever
Regie Orlando von Einsiedel
Met onder meer André Bauma, Rodrigue Mugaruka Katembo, Emmanuel de Merode, Mélanie Gouby
Genre Drama
Jaar 2014
Speelduur 100 minuten
Taal Engels
Website www.virungamovie.com
De documentaire is beschikbaar op Netflix

Trailer van Virunga.

“The people here are nice, but I tell you one thing, they’ve got bloodlust. […] There is nothing you can change in their mentality because it is fucking primeval. It is primeval, it is ancient, it is inbred psychology that you cannot fucking change,” aldus John, beveiligingsadviseur van oliebedrijf SOCO over de inwoners van het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC).

Het geschetste beeld is niet nieuw en lijkt de westerse beeldvorming over de regio te beheersen. Dat is op zich niet gek, als je bedenkt dat sinds de burgeroorlog (1994-2003) meer dan vijf miljoen mensen de dood hebben gevonden.

Het oosten van de DRC wordt nog steeds geplaagd door onrust, straffeloosheid en humanitaire misère. Het gebied bezit een grote hoeveelheid natuurlijke rijkdommen; zoals de zeldzame mineralen tin en coltan, die gebruikt worden voor mobiele telefoons en laptops; en niet lang geleden werd ook olie ontdekt (in Lake Edward). Vooral rebellengroepen zouden van deze natuurlijke hulpbronnen profiteren. Een van die rebellenbewegingen, Mouvement du 23-Mars (ook wel bekend als M23), rukte in 2012-2013 op en wist Goma, de provinciehoofdstad van Noord-Kivu, in handen te nemen.

De aandacht voor de problematiek in de DRC is de afgelopen jaren afgenomen. De (westerse) wereld lijkt de DRC een beetje te zijn vergeten, misschien wel uit moeheid of moedeloosheid. Een eindeloos conflict waar, via humanitaire en maatschappelijke organisaties, een VN-vredesmissie, enz., veel geld in is gestopt, maar waar het toch elke keer weer fout lijkt te gaan. Na het boek Congo van David van Reybrouck weet de prijswinnende documentaire ‘Virunga’ echter nieuwe aandacht te genereren voor de complexe problemen in dit prachtige land.

Het oosten van de DRC wordt nog steeds geplaagd door onrust, straffeloosheid en humanitaire misère

Illustratief voor deze cocktail van onveiligheid is het Virunga-park: zowel rebellengroepen, stropers als buitenlandse bedrijven willen de natuurlijke hulpbronnen hier exploiteren. Dat lijkt het negatieve beeld dat over de regio bestaat te bevestigen, maar de documentaire brengt toch een verfrissende blik op het conflict, namelijk door het verhaal van Virunga te vertellen door de ogen van een aantal dappere individuen dat strijdt voor het voortbestaan van het park.

De dappere parkwachters

Het behoud van het Virunga-park lijkt een oorlog op zich: de parkwachters zetten er hun eigen leven voor op het spel. Een voorbeeld is de parkdirecteur (prins) Emmanuel de Merode, lid van de hoogste adel van België. De Merode werd in 2008 door de Congolese overheid aangesteld om bescherming te bieden aan o.a. een van de de laatste populaties wilde berggorrilla’s. In de praktijk betekent dit het demilitariseren van het park door het faciliteren van onderhandelingen tussen verschillende rebellenbewegingen. Zijn eerste grote succes was een akkoord tussen de Congolese overheid en rebellenleider Laurent Nkunda.

Het werk van De Merode is zeker niet zonder gevaar: op 15 april 2014 werd hij in een hinderlaag gelokt en beschoten. Bij de aanslag werd de parkdirecteur in zijn buik geraakt, maar zijn wilskracht bracht hem na zes weken herstel terug naar ‘zijn’ Virunga.

Het is niet duidelijk wie er achter de aanslag tegen De Merode zit, maar op zijn zachtst gezegd opvallend is dat die aanslag plaatsvond vlak nadat De Merode een kritisch rapport had ingediend over de werkzaamheden van SOCO International. Dit Britse bedrijf heeft van de Congolese overheid de rechten verkregen om in Lake Edward, dat deels in Virunga ligt, de mogelijkheden van oliewinning te onderzoeken. Deze exploratie zal grote effecten hebben op het milieu in Virunga. Dat is in strijd met de nationale wetgeving, waarin staat dat activiteiten die schadelijk zijn voor het milieu in alle beschermde gebieden, inclusief nationale parken, zijn verboden. Bovendien heeft onderzoek naar oliewinning een grote impact op de lokale bevolking, die leeft van de visserij in Lake Edward.

De documentaire geeft de spanningen tussen SOCO International en het park goed weer. Het legt de praktijken van SOCO bloot, laat zien welke actoren betrokken zijn en bewijst dat met geld alles mogelijk is. Vooral de spannende undercover-gesprekken die parkwachter Rodrigue Mugaruka Katembo en de Franse journaliste Melanie Gouby met werknemers van SOCO voeren, geven de documentaire een rauw randje. Gecombineerd met de persoonlijke verhalen van de dappere parkwachters, de prachtige beelden van de flora en fauna en het sprankje hoop – we hadden toch ook niet gedacht dat Rwanda weer toeristen in zijn nationale parken zou hebben? – laat ‘Virunga’ de kijker met een gevoel van onrecht en verontwaardiging achter.

Campagne tegen SOCO International

Het Wereld Natuurfonds is samen met de documentairemakers een campagne gestart tegen SOCO International. De internationale druk op het bedrijf is, mede dankzij de documentaire, enorm gegroeid. Dit leidde ertoe dat SOCO in juni 2014 verklaarde “geen verder onderzoek te doen in Virunga, tenzij UNESCO en de regering van de DRC het erover eens worden dat onderzoek niet in strijd is met de world heritage status van Virunga”.

Desalniettemen is SOCO momenteel bezig de mazen van het net te verkennen. Samen met regeringsambtenaren zoekt het bedrijf naar mogelijkheden om de grenzen van Virunga te verleggen, waardoor het onderzoek buiten het park zou vallen. Officieel ontkent SOCO hiervoor druk uit te oefenen, maar de Congolese premier Augustin Matata Ponyo verklaarde onlangs tegenover de BBC dat SOCO bij de regering wel degelijk om aandacht heeft gevraagd voor grensverlegging.

Begin dit jaar bezochten Hillary en Bill Clinton een publieke screening van ‘Virunga’ in New York, samen met executive producer Leonardo Dicaprio. Ook Jane Goodall, bekende antropologe en VN-gezant, was van de partij. Na het zien van de film bedankte zij de makers met deze woorden: “ ‘Virunga’ is a wake-up call. Everyone who cares about the future of the planet must see this movie.” De strijd is dus nog niet voorbij, maar de ogen van de wereld zijn meer dan ooit op Virunga gericht.

De rubriek Filmrecensie staat onder redactie van Pamela Kalkman.
Voor ideeën en suggesties: pkalkman@clingendael.nl